Theo Cục Quản lí chất lượng Nông Lâm sản và Thủy sản (Nafiqad, Bộ NN-PTNT), mặc dù những quy định về điều kiện XK thủy sản sang Trung Quốc đã được phổ biến, hướng dẫn từ năm 2008 - 2010, nhưng có tình trạng không ít địa phương lẫn các DN, cơ sở chế biến thủy sản XK đã không mấy quan tâm.

NNVN đã có cuộc trao đổi với ông Ngô Hồng Phong, Phó Cục trưởng Nafiqad về vấn đề này.

Ông Ngô Hồng Phong, Phó Cục trưởng Nafiqad.

Thời gian gần đây, nhiều địa phương đã xảy ra tình trạng hải sản bị ùn ứ nghiêm trọng do không XK được sang thị trường Trung Quốc. Vậy điều kiện để thủy sản Việt Nam XK sang Trung Quốc gồm những gì, thưa ông?

Về điều kiện thủy sản XK, giữa Việt Nam và Trung Quốc đã có có thỏa thuận hợp tác về ATTP thủy sản XNK giữa hai bên. Thỏa thuận này trước đây do Bộ Thủy sản và nay là do Bộ NN-PTNT ký với Tổng cục Giám sát chất lượng, Kiểm nghiệm và Kiểm dịch Trung Quốc (AQSIQ, trực thuộc Tổng cục Hải quan Trung Quốc từ năm 2018), lần ký kết gần đây nhất là năm 2014.

Theo thỏa thuận này, thủy sản XNK giữa hai bên (từ Việt Nam XK sang Trung Quốc và ngược lại), cần phải đáp ứng 2 điều kiện: Một là sản phẩm thủy sản phải được SX tại cơ sở có tên trong Danh sách được phép XK do cơ quan có thẩm quyền của nước XK công nhận (tại Việt Nam là do Nafiqad công nhận và đưa vào danh sách).

Điều kiện thứ hai là từng lô hàng thủy sản khi XK phải kèm theo Chứng thư ATTP do cơ quan có thẩm quyền nước XK cấp (tại Việt Nam do Nafiqad cấp, theo mẫu chứng thư ATTP đã được thống nhất giữa 2 nước).

Theo đúng thỏa thuận đã ký, hàng quý, Nafiqad và AQSIQ (nay là Tổng cục Hải quan Trung Quốc) sẽ cập nhật và thông báo định kỳ cho nhau để xem xét và công nhận danh sách các cơ sở SX chế biến thủy sản XK sang nhau.

Đồng thời định kỳ hàng năm, hai nước sẽ tổ chức các đoàn công tác sang kiểm tra, kiểm định lẫn nhau đối với các cơ sở SX chế biến thủy sản đã có tên trong danh sách được phép XK về tình hình tuân thủ và duy trì các điều kiện về SX chế biến.

Vậy những cơ sở chế biến thủy sản thế nào thì mới đủ điều kiện được đưa vào danh sách được phép XK và được phía Trung Quốc công nhận?

Cơ sở chế biến thủy sản XK đủ điều kiện đưa vào danh sách được phép XK sang Trung Quốc cần phải được cơ quan có thẩm quyền của phía Việt Nam (cụ thể là Nafiqad) kiểm tra, đánh giá, giám sát về việc đủ các điều kiện ATTP theo các quy định của Việt Nam, cũng như đáp ứng được các yêu cầu đảm bảo ATTP của phía Trung Quốc theo các thỏa thuận kỹ thuật cụ thể mà hai bên đã thống nhất.

Việc truy xuất nguồn gốc thủy sản, cũng đã được đưa vào là một trong những nội dung về điều kiện của cơ sở chế biến đủ điều kiện về ATTP. Theo đó, các DN chế biến thủy sản Việt Nam hiện nay để đáp ứng đủ điều kiện ATTP theo quy định của Việt Nam, sẽ phải thiết lập chương trình quản lí chất lượng theo nguyên tắc HACCP.

Định kỳ hàng quý, Nafiqad sẽ gửi danh sách các cơ sở chế biến đủ điều kiện của Việt Nam sang cho Tổng cục Hải quan Trung Quốc.

Tổng cục Hải quan Trung Quốc sẽ xem xét, nếu đồng ý, phía Trung Quốc sẽ cập nhật danh sách các cơ sở chế biến này lên website để thông báo với các cơ quan hải quan cửa khẩu của họ cho phép thông quan đối với các lô hàng thủy sản được SX tại các DN, cơ sở chế biến của Việt Nam đã được cho phép. Khi XK, trên bao bì các lô hàng phải có mã số cơ sở, thông tin về cơ sở chế biến mà 2 nước đã thống nhất cấp phép...

Phải khẳng định thủy sản là mặt hàng XK có nhiều thuận lợi hơn các mặt hàng nông sản khác khi XK sang thị trường Trung Quốc. Đến nay theo đúng thỏa thuận giữa 2 nước, Việt Nam đã có 680 doanh nghiệp được phía Trung Quốc chấp thuận đủ điều kiện XK thủy sản sang thị trường này.

Danh mục thủy sản Việt Nam được phép XK sang Trung Quốc hiện cũng đã lên đến 128 loại. Đây là con số khá lớn cả về số lượng DN xuất khẩu lẫn chủng loại sản phẩm nếu so với các mặt hàng nông sản khác như rau quả, sản phẩm chăn nuôi...

Nhiều địa phương, DN, cơ sở chế biến không mấy quan tâm khi những quy định về XK thủy sản sang Trung Quốc được phổ biến.

Xin ông cho biết vì sao thời gian qua, lại có nhiều lô hàng hải sản tại các tỉnh phía Nam bị ứ đọng do không XK được sang Trung Quốc?

Phải khẳng định lại, những quy định về điều kiện để thủy sản được phép XK từ Việt Nam sang Trung Quốc là đã có từ rất lâu chứ không phải bây giờ mới có.

Từ năm 2008 - 2010, Bộ Thủy sản trước đây và sau này là Bộ NN-PTNT cũng như Nafiqad và các đơn vị chức năng đã triển hàng loạt các hội nghị, hội thảo, nhiều văn bản thông báo hướng dẫn, phổ biến triển khai tới các địa phương, các DN, cơ sở chế biến XK thủy sản về quy định, yêu cầu XK thủy sản sang Trung Quốc.

Tuy nhiên, có tình trạng một số địa phương, các DN, cơ sở thu mua, chế biến thủy sản, nhất là các tỉnh có truyền thống XK thủy sản tiểu ngạch sang Trung Quốc đã không mấy quan tâm tới những quy định này.

Đến tháng 11/2018, cơ quan hải quan cửa khẩu đường bộ tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc) có thông báo cho cơ quan hải quan cửa khẩu của Việt Nam tại tỉnh Quảng Ninh về việc tăng cường siết chặt chống gian lận thương mại, quản lí chặt nguồn gốc xuất xứ hàng hóa. Theo đó đối với mặt hàng thủy sản của Việt Nam XK sang Trung Quốc, sẽ bắt buộc phải tuân thủ đầy đủ các điều kiện XK theo thỏa thuận đã ký giữa hai nước.

Cho tới lúc ấy, nhiều DN chế biến XK thủy sản sang Trung Quốc vẫn chủ quan, thậm chí thờ ơ, không bắt tay triển khai theo các yêu cầu về điều kiện XK theo quy định, mà nguyên do là họ thấy thủy sản vẫn có thể XK tiểu ngạch bình thường như trước.

Sau thời gian cho phép chuyển tiếp (vẫn cho phép XK tiểu ngạch dạng trao đổi cư dân biên giới) từ cuối năm 2018, đến đầu tháng 5/2019, phía Trung Quốc đã chính thức áp dụng theo các quy định về điều kiện NK thủy sản. Trước tình hình này, những DN không đủ điều kiện đã không thể XK được nữa, gây ra sự ách tắc tiêu thụ tại nhiều tỉnh thành trong nước.

Xin cảm ơn ông!

"Hiện, chúng tôi đã nhận được văn bản của một số địa phương và nắm bắt về tình hình ùn ứ hải sản tại một số tỉnh miền Trung thông qua báo chí. Ông Ngô Hồng Phong. Theo đó, Nafiqad đã và đang tổ chức các đoàn công tác tới các địa phương có các sự cố để nắm bắt, xác minh lại hiện trạng tồn kho. Đồng thời, tổ chức các đoàn kỹ thuật tiếp tục phổ biến đầy đủ, chi tiết cho các địa phương, DN, cơ sở chế biến XK có liên quan để họ nắm rõ về điều kiện làm những gì để có thể XK được sang Trung Quốc. Trước mắt đối với các DN, tư thương có hàng tồn kho, chúng tôi đang tính phương án phải phối hợp với các cơ sở, DN chế biến đã được cấp phép đủ điều kiện XK thủy sản sang Trung Quốc. Theo đó, các lô hàng tồn kho của các cơ sở chưa đủ điều kiện XK có thể đưa về sơ chế, đóng gói, dán nhãn truy xuất tương tự như XK chính ngạch tại các cơ sở đã đủ điều kiện XK sang Trung Quốc. Sau đó đăng ký kiểm tra theo đúng quy định với Nafiqad để được cấp chứng thư ATTP để XK. Đây là cách làm có thể được phép theo quy định của phía Trung Quốc, và có thể tạm thời giải tỏa các lô hàng bị ách tắc. Dĩ nhiên trong quá trình đánh giá, Nafiqad sẽ phải kiểm tra, cân nhắc và kiên quyết đối với các lô hàng, sản phẩm thủy sản đang tồn kho cần phải đáp ứng được các điều kiện kỹ thuật về chất lượng tối thiểu để làm thực phẩm, không thể cấp phép cho các lô hàng không đủ điều kiện. Về lâu dài, bên cạnh việc tiếp tục đẩy mạnh thông tin, phổ biến về các quy định của Trung Quốc, Nafiqad sẽ khuyến khích các DN, các cơ sở, tư thương thu mua, chế biến thủy sản theo diện nhỏ lẻ tự mình nâng cấp về điều kiện chế biến để Nafiqad xem xét công nhận, đưa vào danh sách và gửi cho phía Trung Quốc xem xét cấp phép theo thỏa thuận". (Ông Ngô Hồng Phong)