Từ nghề làm nón, đời sống của người dân được cải thiện

Đầu tiên là một số người dân ở làng Chuông (nay thuộc Thanh Oai, Hà Nội) trong thời kì tản cư về đất Sai Nga họ đã mang theo nghề làm nón. Trải qua thời gian, nghề làm nón lá Sai Nga vẫn được người dân bảo tồn, phát triển.

Theo thống kê của xã Sai Nga cũ, nay là Thị trấn Cẩm Khê trước kia hơn 90% số hộ trong xã làm nghề làm nón truyền thống. Nay có khu Công nghiệp Cẩm Khê, số hộ làm giảm đi đôi chút.

Hiện nơi đây có một Hợp tác xã nón lá với 26 hộ thành viên, các gia đình trong Hợp tác xã liên kết hỗ trợ nhau về kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm đầu vào, đầu ra.

Để làm ra một chiếc nón phải trải qua rất nhiều công đoạn. Nguyên liệu làm nón gồm: Lá, khuôn, vành, mo tre, hoặc mo vầu, sợi cước, sợi len để nhôi và một lưỡi cày để là phẳng lá. Khi có đủ nguyên liệu thì bắt tay vào làm từng công đoạn. Lá làm nón được bà con mang từ Hà Tây, Thanh Hóa về theo chợ phiên, cứ năm ngày chợ họp hai buổi. Một chiếc nón được hoàn thành phải mất khoảng 3 giờ, muốn nón được trắng hơn khi làm xong hơ qua diêm sinh. Giữa hai lớp lá mỏng, những hình hoa lá được cài vào nón lá. Một chiếc nón đẹp đảm bảo chọn lá phải trắng, đường khâu mượt mà, những vết khâu trải trên mỗi vành theo những khoảng cách đều tăm tắp.

Về sản phẩm, hiện nay người dân trong xã chủ yếu làm 2 loại: Nón kỹ (là loại nón được tuyển chọn kỹ càng, lá làm nón phải trắng, phẳng, vanh nón phải tròn, bên trong được lót ni lông và cài hoa hoặc những hình ảnh cảnh đẹp quê hương đất nước; khi may phải tỉ mỉ không được nát; sau khi xong nón được quăng dầu cài quai, chóp nón được mạn) với giá 55.000 đến 100.000 đồng/chiếc; nón thưa (là nón, lá và các nguyên liệu tuyển chọn ít công phu và may mũi dài hơn, được bán sang Trung Quốc) có giá 20.000 đến 40.000 đồng/chiếc. Bình quân mỗi năm cả làng sản xuất ước đạt hơn 600.000 chiếc nón, doanh thu hàng chục tỷ đồng.

Sản phẩm làm ra đều được thương lái thu mua tận nơi hoặc bán tại chợ phiên, nhưng đa phần người làm nón ở Sai Nga vẫn thích đem nón đến chợ phiên và coi đó như một nét văn hóa truyền thống của làng mình. Chợ phiên Sai Nga họp năm ngày hai phiên chợ vào các ngày 2, 4, 7, 9 chủ yếu mua bán nón, vật liệu làm nón: lá, cước, len, vành, hoa nón…

Nón làng Sai Nga được đưa đi bán các nơi như: Hội chợ thương mại; dịp Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng; các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Thái Nguyên… và xuất sang cả Trung Quốc. Sản phẩm nón Sai Nga thanh thoát, đẹp, nhẹ, bền, chắc, có thể sử dụng để che mưa che nắng; cũng có thể để cho các cô gái tạo dáng, làm duyên; làm quà tặng cho những người thân làm kỷ niệm gợi nhớ về hồn quê đất Việt. Vừa làm nón các thành viên vừa cùng nhau trò chuyện trao đổi phát triển kinh tế, kinh nghiệm giữ lửa ấm gia đình, gắn kết tình làng nghĩa xóm và đặc biệt giữ gìn văn hóa của làng quê.

Năm 2004, nghề làm nón Sai Nga đã chính thức được công nhận làng nghề cấp tỉnh. Từ nghề làm nón, đời sống của người dân được cải thiện, nâng lên rõ rệt, nhiều hộ gia đình có sắm sửa tiện nghi, vật dụng có giá trị, xây dựng nhà cửa khang trang.

  Năm 2020, Bộ Khoa học và Công nghệ công nhận nhãn hiệu tập thể cho các sản phẩm nón lá Sai Nga. Năm 2023, sản phẩm nón lá của Hợp tác xã sản xuất nón lá Sai Nga đạt chuẩn Ocop 3 sao. Năm 2024 được nâng hạng là sản phẩm OCOP 4 sao.

Có thể nói, nghề thủ công truyền thống nón lá xã Sai Nga (Thị trấn Cẩm Khê) được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là niềm tự hào, mở ra hướng đi mới cho người dân nơi đây